• Wydanie nr 20/04/2024 z dnia 20 kwietnia 2024 roku, ISSN 2392-215X

Strukturalizm konstruktywiczny - Bourdieu

Bourdieu uważał, że strukturalizm oznacza, że nie tylko w systemach symbolicznych (język, mit itd.), ale w samym świecie społecznym istnieją obiektywne struktury, niezależne od świadomości i woli podmiotów działających, zdolne do kierowania i wywierania nacisku na praktyki tych podmiotów bądź na przedstawienie jakie tworzą[1].

 

Struktury wywierają nacisk i ograniczają wolę. Z drugiej zaś strony ludzie posługują się swymi zdolnościami do myślenia, refleksji i działania, aby konstruować zjawiska społeczne i kulturowe. Zdaniem Bourdieu struktury nie stanowią rygorystycznego przymusu, są raczej tworzywem dla wielkiej różnorodności konstrukcji społecznych i kulturowych.

 

Bourdieu krytykował podejście strukturalistów. Według niego tracą z pola widzenia niezdeterminowanie sytuacji i praktyczną pomysłowość podmiotów działania, które nie są mechanicznymi robotami działającymi zgodnie z regułą ani odgrywającymi rolę w typowych kontekstach . podmioty posługują się zmysłem praktycznym, aby przystosować się do zdarzeń sytuacyjnych w ramach pewnych granic strukturalnych wynikających z nacisków obiektywnych. Strukturalizm umniejsza znaczenie działania, traktując je przed wszystkim jako wykonanie leżących u podłoża zasad (usytuowanych w mózgu ludzkim bądź w kulturze), i tak samo jak normatywizm zapomina, że postępowanie zgodnie z reguła i odgrywanie ról wymaga zręcznych dostosowań i elastycznej improwizacji ze strony twórczych podmiotów działających. Zaznaczyć trzeba, że Bourdieu nie odrzuca całkowicie strukturalizmu ani innych podejść obiektywizujących.

 

Jednocześnie Bourdieu odnosi się krytycznie do interakcjonizmu, fenomenologii i innych podejść subiektywistycznych. Zdaniem Bourdie interakcja jest osadzona w strukturze, a struktura wyznacza to co możliwe w interakcji. Według niego najważniejszym kontekstem interakcji jest położenie klasowe aktorów. Zatem Bourdieu zapożycza od Marksa ideę, że ludzie są usytuowani na pozycja klasowych, że te pozycje wyposażają ich w pewne interesy.

 

Bourdieu wyróżnia 4 formy kapitału:

 

1) kapitał ekonomiczny - własność produkcyjna np. pieniądze

2) kapitał społeczny - pozycje i relacje w grupach

3) kapitał kulturowy - umiejętność, nawyki, zwyczaje

4) kapitał symboliczny - wykorzystywanie symboli do uprawomocnienia posiadania pozostałych trzech typów kapitału na różnych poziomach i w różnych konfiguracjach

 

Dystrybucja tych czterech form kapitału przesądza o obiektywnej strukturze klasowej systemu społecznego i relacjach (konfliktach klasowych) wewnątrz systemu.

 

Bourdieu krytyce poddał także podejście utylitarne. Jego zdaniem błąd modelu ekonomicznego nie polega na tym, że przedstawia wszelkie działania jako racjonalne i związane z interesami, błędem jest ograniczenie interesów i racjonalności do bieżących wypłat materialnych realizowane przez refleksyjne i dążące do zysku jednostki. Bourdieu dowodzi, że wszystkie praktyki społeczne są związane z interesami, nawet jeśli podmioty indywidualne nie uświadamiają sobie swoich interesów. Czasem najbardziej najzyskowniejszą praktyką jest uczciwa bezinteresowność (podmiot nie kalkuluje w celu uzyskania zysku, a jednak ten zysk np. w formie prestiżu osiąga).

 

Strukturalizm prezentowany przez Bourdieu'a oscyluję między skrajnymi stanowiskami obiektywizmu i subiektywizmu.



[1] Pierre Bourdie, Social Space and Symbolic Power, "Sociological Theory"